Hoe komt online informatie bij je?

1. Informatie via je tijdlijn of een feed op social media

In de wereld van sociale media komen alle berichten via eindeloze lijsten (feeds en tijdlijnen) bij jou. Wat je daarin te zien krijgt is nooit alles van de accounts of onderwerpen die je volgt. Dat kan gewoon niet, het is gewoon te veel. Via een algoritme wordt er een selectie gemaakt voor jou. 

Wat zit er allemaal in het social media algoritme?

Het algoritme voor een tijdlijn is een ondoorgrondelijke optelsom van berekeningen met één hoofddoel: jou zo lang mogelijk bezighouden in de app. Of het nu Insta, TikTok, YouTube of wat anders is. Of het nu leuke dingen zijn, of juist vervelende. Want wat blijkt: als mensen boos worden blijven ze langer plakken in de app. 

In het algoritme zitten dingen zoals 

• De nieuwste posts van de accounts die je volgt;
• De likes van je vrienden:
• Populaire accounts en hashtags (ook voor ‘jouw soort mensen’);
• Populaire posts (ook voor ‘jouw soort mensen’);
• Dingen ‘bij jou in de buurt’;
• Dingen op plekken waar je in real life veel komt;
• Dingen waar andere emotioneel van werden.
• Dingen die je eerder hebt bekeken of geliked;

Plus advertenties die bij dit lijstje passen… en dus hoogstwaarschijnlijk misschien…. bij jou. Eigenlijk zijn die advertenties de echte drijfveer in het algoritme: als jij maar zo veel mogelijk advertenties ziet. Bewust of onbewust. Sommige van die dingen koos je echt zelf, je volgt een account of een hashtag. Andere passen volgens het algoritme goed bij jou. Alles samen geeft de lijst van aanbevelingen. Die eindeloze lijst. 

Veel informatie komt via anderen

Een like onder een willekeurig bericht door een van je vrienden is genoeg om dat bericht zelf ook in je tijdlijn te krijgen. En zo denk je al gauw dat die vriend of vriendin het ook gelezen en doorgestuurd heeft. Maar het kwam misschien al via via… en niemand die het bericht controleerde. En zo gaat het ‘in real life’ natuurlijk ook. 

“Alleen de kop gelezen...” “Foto was leuk…” “Oh spannend…”
Maar de vraag is steeds, klopt het ook echt?

Is spontane informatie het beste? 

Naast veel commerciële informatie, staat er op social media ook veel instant informatie, dat zijn spontane meningen en berichten. Zonder redactie en met minimale huisregels over wat prettig en veilig is om te lezen, want daar doen social media nauwelijks aan. Veel mensen vinden spontaan belangrijk: eerlijk, emotioneel, zonder tussenkomst van anderen. Maar spontaan betekent helaas ook regelmatig ondoordacht, of gewoon bot en dom. 

De algoritmes van sociale media hebben een grote voorkeur voor heftige emotie. Vooral omdat emotie altijd reactie oproept. Als een reactie bot en dom is vinden de social media het prima. Hoe meer gedoe hoe beter, zo ligt dat gewoon. Als je maar blijft kijken. 

Volg je rechtstreeks een kanaal zoals Jeugdjournaal in hun eigen app dan is er er juist ruimte voor evenwichtige reacties. Met genoeg te beleven voor de kijkers. Het is genuanceerde informatie over het nieuws, voor kinderen vanaf negen jaar. Veilig ook. 

Het verschil tussen afzender en bron

Wat het plaatje hierboven vooral laat zien: een leugenaar vertelt nepnieuws; het nepnieuws wordt geliket door een vriend van een van jouw vrienden en komt zo bij jou. En jij? Jij gelooft het misschien graag, want het komt van een vriend. Toch?

Heel vaak is de afzender (een van je vrienden) van een bericht dus niet hetzelfde als de bron van het bericht: misschien wel iemand die verder van je afstaat, en in dit geval iemand die nepnieuws verspreid. Ook als iemand iets liket, vind je dat bericht in jouw tijdlijn van bijvoorbeeld Insta of TikTok. Vriend en platform, allebei lijken ze dan een soort afzender, terwijl de echte bron niet meer opvalt . 

2. De zoekmachine als social media

Via de zoekmachine vind je in de eerste plaats natuurlijk zoekresultaten voor wat je zoekt. 

Maar Google gedraagt zich ook steeds meer op een social media manier (en steeds minder als een zoekmachine). Ook Google wil je graag zo lang mogelijk ‘bij zich houden’. Wanneer je klikt op Meer om te vragen kom je in een soort social media fuik terecht. Van de ene vraag of tekst klik klik je op een ander. Je wordt al snel nieuwsgierig. Wat is er allemaal te vragen, te weten? Met zoeken heeft dat niet veel meer te maken. 

Eén ding is zeker: ook deze lijst van aanbevelingen komt tot stand op basis van een ondoorgrondelijk algoritme. Je zal vaak niet snappen waarom je iets ziet… Misschien is Google zelf het spoor ook een beetje kwijt. Er worden stukjes van de sites geplukt en aangeboden als een soort vraag/antwoord spel. Het antwoord staat dan in het resultaat… (soms zeggen ze zelfs samenvatting, maar dat is ronduit onzin, het is eerder een citaat van de bron).

Voor veel informatie kan je dan ook beter starten bij een vertrouwde bron. 

4. Informatie via apps, websites en videokanalen

Op allerlei manieren komt informatie naar je toe via(nieuwe) apps en websites. Je ziet ze via een aankondiging of krijgt rechtstreeks een link doorgestuurd. Zoek zelf altijd uit wie de makers zijn! 

Vertrouwde bronnen zijn bijvoorbeeld NOS Stories voor nieuws en watwat.be over alles wat er in de samenleving voor jongeren speelt. Dat zijn bovendien plekken waar je je eigen verhaal kwijt kan. Of ga naar @nemokennislink voor wetenschapsinformatie. 

Als je informatie zoekt is het vaak prima om direct bij zo’n vertrouwde bron te beginnen. Ook bijvoorbeeld bij Wikipedia (of de Wikipedia app) voor algemene informatie. Extra voordeel: minder afleiding en meer privacy. 

YouTube hangt als gigantisch videoplatform een beetje tussen de socials en een zoekmachine in. Je vind er alles, maar je moet de weg een beetje leren kennen, en je zeker niet laten opslokken daar algoritme dat je eindeloos nieuwe video’s aanbiedt. 

5. Chatbots als bron? 

Moeilijker wordt het als je chat met een chatbot. Zijn ChatGPT, Copilot in Bing of Gemini (van Google) een bron? Chatbots combineren informatie uit talloze bronnen tot een nieuwe tekst. Of dat originele informatie is? Daar is men nog niet uit. 

Steeds meer mensen gaan de informatie uit een chat rechtstreeks gebruiken. Dat is niet terecht. Ook de makers van chatbots zeggen dat je informatie uit een chat altijd moet controleren bij een andere bron. En het is belangrijk om goeie prompts te geven. Vragen stellen is gezellig, maar duidelijke opdrachten geven is essentieel. JBaken goed af wat de chatbot gaat doen. Jij stuurt en controleert. Een chatbot is dus eerder een assistent dan een bron. 

Een eigen keuze maken… 

De grote vraag is: wil je het ook allemaal weten wat je voorgeschoteld wordt? Je hoeft natuurlijk niet af te gaan op wat je in je tijdlijn krijgt. Net zo goed, of misschien zelfs beter: ga naar een vertrouwd kanaal of een vertrouwde account, en scroll zelf door de tijdlijn van dat kanaal. 

Waarom wachten wat er op je af komt? 

• Abonneer je bijvoorbeeld via e-mail op een nieuwsbrief (en zeg ‘m op als je niet meer kijkt).
• Leer zoeken naar goede informatie met De Webcheck en de Zoekroutine.
• En ga vooral ook rechtstreeks naar Untitled. Stem met anderen af wat een vertrouwde bron is. Ook met mensen van buiten je eigen filterbubbel. 

Praat met elkaar in de klas of op het werk hoe informatie bij je terecht komt. Wat past bij jou, bij jullie? Je kan vervolgens zelf rechtstreeks naar zo’n vertrouwde bron met betrouwbare en bruikbare informatie gaan.

Je eigen feed

Er wordt tegenwoordig ook nagedacht over hoe jouw ideale feed of tijdlijn eruit zou moeten zien; over hoe je zelf meer invloed op je tijdlijn zou kunnen krijgen. Maar dat is nog best lastig. Zonder filtering zie je alles, bijvoorbeeld in volgorde van binnenkomst. Maar dat is dus vaak te veel. En dat jouw smaak kan ook nog wel eens wisselen. Mag toeval een rol spelen? Hoe dan? Een ding is zeker: een reset-knop 🔄 om af en toe helemaal opnieuw te beginnen zou fantastisch zijn! 

DIT WEET JE NU  

over hoe informatie bij jou komt

• Wat je ziet op sociale media wordt maar voor een deel bepaald door de accounts en hashtags die je volgt. Je hebt best weinig invloed op de aanbevelingen in je feed. 
• Zelf sturen of gestuurd worden: je kan ook (proberen) een paar vaste kanalen te kiezen en de rest negeren.
• Houd in de gaten dat de afzender en de bron van informatie vaak niet hetzelfde zijn!
• Bespreek samen wat vertrouwde bronnen zijn. Kies je eigen vertrouwde kanalen. Zeker voor nieuws. 
• Informatie via een nieuwsbrief is ook niet zo’n gek idee, 
• Met vertrouwde bronnen kies je meestal voor informatie via een redactie. 
• Een chatbot is eerder een assistent dan een bron. 

Hoort bij Webcheck Check dit vooraf